Πώς γνωρίζουμε στο παιδί το νέο μας σύντροφο;

Παντρεμένη, χωρισμένη με παιδί. Εδώ και λίγο καιρό στη ζωή σου μπήκε ένας καινούριος σύντροφος και τα πράγματα πηγαίνουν καλά. Πότε και πως τον γνωρίζεις στο παιδί σου χωρίς να δημιουργηθούν προβλήματα; Η ψυχολόγος Κρίστη Μηλιόρδου σου δίνει συμβουλές...

Πολλοί γονείς, που είτε έχουν πάρει διαζύγιο, είτε έχουν βιώσει την απώλεια του συντρόφου τους, αργά ή γρήγορα αποκτούν την επιθυμία να δημιουργήσουν μια νέα σχέση. Αυτό, όμως, πέρα από μία πηγή ενεργοποίησης ενθουσιασμού αποτελεί και αιτία πολλών ερωτημάτων. Δύο από τα πιο βασικά είναι το “Πού;” και “Πώς;” να γίνει η γνωριμία των παιδιών με τον/την νέο/α σύντροφο.

Είναι πολύ σημαντικό να προσφέρουν λίγο χρόνο ώστε να προετοιμάσουν τα παιδιά για αυτή τη συνάντηση. Πιο συγκεκριμένα, μετά το χωρισμό με τον/την προηγούμενο/η σύντροφό απαιτείται να δείξουν ιδιαίτερη φροντίδα και προσοχή προς τον εαυτό τους.
 

Αφού αποκτήσουν και πάλι την αισιοδοξία και την αυτοεκτίμησή τους και νιώσουν σίγουροι ξανά, μπορούν να ξεκινήσουν μία συζήτηση με τα παιδιά, ώστε να εκφράσουν την επιθυμία τους να γνωρίσουν έναν καινούριο σύντροφο. Τα παιδιά έχουν το δικαίωμα να μάθουν αν απλά επιθυμούν να έχουν περιστασιακές φιλίες ή αν σκέφτονται και το ενδεχόμενο να κάνουν μία σοβαρότερη σχέση ή ένα γάμο.

Είναι πολύ σημαντικό να απαντούν σε όλα τα ερωτήματα και να μη διστάζουν χρησιμοποιώντας φράσεις όπως “Δεν είμαι έτοιμος-η να σας απαντήσω αυτή τη στιγμή”. Τα παιδιά είναι καλό να γνωρίζουν τις προθέσεις των γονιών τους. Σίγουρα δεν χρειάζεται να μάθουν κάθε λεπτομέρεια αλλά το να γνωρίζουν τους βασικούς στόχους της ζωής και τα οράματά τους για το μέλλον και για ό,τι θέλουν να δημιουργήσουν είναι βασικό καθώς θα επηρεάσει κι εκείνα.

Αν τελικά ο γονέας συνάψει μια νέα σχέση και θεωρεί ότι τα παιδιά είναι καλό να γνωρίσουν το νέο σύντροφο, είναι καλό να λάβει υπόψη του τα παρακάτω...

- Έλεγχος της ποιότητας της σχέσης. Η ποιότητα της σχέσης είναι αυτή που θα κρίνει σε μεγάλο βαθμό αν είναι η σωστή στιγμή για να γίνει η γνωριμία με τα παιδιά. Ένα βασικό στοιχείο είναι η αμοιβαία επιθυμία των συντρόφων για δέσμευση. Αυτό αφορά ένα κοινό μέλλον (όχι απαραίτητα το γάμο, αλλά την κοινή επιθυμία τους να σχεδιάζουν από κοινού το μέλλον τους). Μάλιστα, αυτή η συζήτηση είναι καλό να γίνεται ανοιχτά ώστε να προσδιορίσουν και τα δυο μέλη τις ανάγκες και τις επιθυμίες τους. Η δέσμευση είναι σημαντική καθώς μια πιθανή γνωριμία με τα παιδιά μπορεί να δημιουργήσει ένα αμοιβαίο συναισθηματικό δέσιμο, οπότε μια απώλεια του νέου συντρόφου θα επηρεάσει αρνητικά και εκείνα.

- Μόλις αποφασιστεί ότι η σχέση είναι “σοβαρή” είναι καλό να ξεκινήσει ένας ουσιαστικός διάλογος με τα παιδιά. Το πιο σημαντικό είναι να επιβεβαιωθεί το ότι έχει δημιουργηθεί μία νέα σχέση και να απαντηθούν τυχόν απορίες που θα εκφράσουν τα παιδιά. Πολλά παιδιά αισθάνονται το φόβο πως οι γονείς τους θα τα εγκαταλείψουν λόγω της δέσμευσης με κάποιον άλλον. Για αυτό ακριβώς είναι ωφέλιμο οι γονείς να ξεκινούν τη συζήτηση βεβαιώνοντάς τα για την ακεραιότητα της σχέσης μαζί τους και την αμέριστη αγάπη που αισθάνονται για αυτά.

Αυτό, βέβαια, δε σημαίνει ότι ζητούν την έγκριση των παιδιών τους για την επιλογή τους, ούτε όμως τους δίνουν και ένα τελεσίγραφο για την αποδοχή του νέου συντρόφου. Αντίθετα, κάνουν ένα διάλογο σχετικά με το τι θα ήθελαν όλοι στο μέλλον. Κατά τη διάρκεια αυτού αναδεικνύεται πρωτίστως η σχέση μαζί τους και στη συνέχεια επιδεικνύεται ο όποιος ενθουσιασμός για το νέο πρόσωπο που θα μπει στη ζωή τους.

- Όταν πρόκειται να γίνει η συνάντηση, είναι καλό να προγραμματιστεί μία χαλαρή εκδρομή ή δραστηριότητα κι όχι κάτι τυπικό. Η ιδανική περίπτωση θα ήταν να δημιουργηθεί μία κατάσταση όπου ο καθένας θα είναι ο εαυτός του και θα αισθάνεται χαλαρός. Θα μπορούσε να είναι κάτι διασκεδαστικό, όπου θα μπορούν να συμμετέχουν όλοι.

Η αποδοχή του νέου προσώπου είναι μία αργή διαδικασία για τα παιδιά. Χρειάζονται χρόνο για να το επεξεργαστούν και συνεχή προσπάθεια και από τους δύο συντρόφους. Η πρώτη προτεραιότητα είναι να καθησυχαστούν πως οι γονείς τους τα αγαπούν άνευ όρων. Έτσι, θα μπορέσουν με τον καιρό να δουν πως η συμπερίληψη ενός νέου προσώπου στη ζωή της μαμάς ή του μπαμπά δεν πρόκειται να πλήξει τα συναισθήματά τους για εκείνα.

Ανύπανδρη μητέρα: Ένα σύγχρονο κοινωνικό φαινόμενο.

Παρόλο που για τα ελληνικά δεδομένα η ανατροφή ενός παιδιού είναι υποχρέωση και των δύο γονέων, όλο και περισσότερες γυναίκες γίνονται μητέρες εκτός γάμου είτε από επιλογή είτε λόγω χωρισμού πριν το γάμο, είτε λόγω κάποιας ξαφνικής απώλειας. Οι μητέρες αυτές αναλαμβάνουν το ρόλο αλλά και την ευθύνη να σταθούν δίπλα στο παιδί ως μητέρα και πατέρας ταυτόχρονα.
Το να γίνει μία γυναίκα μητέρα εκτός γάμου αποτελεί ένα από τα δυσκολότερα έργα ζωής. Παρόλο που για μια κόρη θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ένα θετικό πρότυπο, κυρίως λόγω της δυναμικότητας, επιμονής και ψυχικών αντοχών που χρειάζεται, για έναν γιο θα ήταν δύσκολο να εκπληρώσει όλες τις ανάγκες του. Το κενό του πατέρα «γεμίζει» από άνδρες- πρότυπα της ευρύτερης οικογενείας, όπως για παράδειγμα ο παππούς ή ο θείος ή ακόμη και κάποιος οικογενειακός φίλος. Σημαντικό ρόλο παίζει η σχέση που διατηρούν οι δυο πρώην σύντροφοι. Αν υπάρχει αμοιβαία επικοινωνία και κατανόηση, το παίδι μπορεί να βλέπει τακτικά το μπαμπά του, ο οποίος παράλληλα θα συμβάλλει στις οικονομικές και λοιπές υποχρεώσεις που το αφορούν. Όμως, σε πολλές περιπτώσεις οι σχέσεις μεταξύ των πρώην συντρόφων δεν είναι ιδανικές, οπότε δημιουργούνται αρκετά προβλήματα. Η μη παροχή υποστήριξης, τόσο οικονομικής όσο και ηθικής, στη μητέρα είναι βέβαιο πως θα της προκαλέσει απογοήτευση αλλά και άγχος για το παρών και το μέλλον.
Ωστόσο οι απαιτήσεις των παιδιών που καλείται να αντιμετωπίσει δε σχετίζονται μόνο με το πατρικό πρότυπο. Υπάρχουν πολλά άλλα θέματα που χρειάζεται να λυθούν, που ειδικά στις περιπτώσεις που δεν υπάρχει εξωτερική βοήθεια, είναι αρκετά περίπλοκα. Πληθώρα άγαμων μητέρων αισθάνονται μόνες και αβοήθητες καθώς συνεχώς καλούνται να αντιμετωπίσουν προκλήσεις. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μια μόνιμη κατάσταση άγχους, καθώς οι ευθύνες που τους αναλογούν είναι δυσανάλογες των σωματικών αλλά και των ψυχικών αντοχών τους.
Ένα σημαντικό πρόβλημα, που είναι ορατό στην καθημερινότητα, είναι το οικονομικό. Σε σύγκριση με τις οικογένειες των δύο γονέων, η μονογονεϊκή οικογένεια εξοικονομεί πολύ λιγότερα χρήματα κάθε χρόνο. Ακόμη και με έναν περιορισμένο προϋπολογισμό, πολλές μητέρες αναγκάζονται να βρουν δεύτερη δουλειά για να καλύψουν τα έξοδα του νοικοκυριού, να φροντίσουν για την πληρωμή των λογαριασμών αλλά και για τις καθημερινές ανάγκες του παιδιού τους.
Ένα άλλο πρόβλημα σχετίζεται με την ανατροφή του παιδιού και την υιοθέτηση κανόνων συμπεριφοράς. Δεδομένου ότι το μεγαλώνει μόνη της είναι η μοναδική υπεύθυνη για την οποιαδήποτε μορφή κακής συμπεριφοράς εκδηλώσει το παιδί στο σχολείο. Επίσης, πρέπει να αποφασίσει για τις κατάλληλες μεθόδους πειθαρχίας και περαιτέρω ενίσχυσης τους, καθώς και να επιβάλλει τα όρια, τα οποία ακόμα και στις οικογένεις που υπάρχουν και οι δυο γονείς είναι πολύ δύσκολο να επιβληθούν. Είναι γεγονός ότι μεγάλο ποσοστό παιδιών που μεγαλώνουν στα πλαίσια μίας μονογονεϊκής οικογένειας εμφανίζουν παραβατική συμπεριφορά, συμπεριλαμβανομένης της κατανάλωσης αλκοόλ και της χρήσης ναρκωτικών ουσιών. Πολλά παιδιά επίσης τείνουν να έχουν μειωμένη αποδοτικότητα στο σχολείο και σε κάποιες περιπτώσεις αποφασίζουν να το εγκαταλείψουν. Αλλά παραδείγματα φανερώνουν ότι καθώς θα γίνουν ενήλικες υπάρχουν πολλές πιθανότητες να παντρευτούν πολύ γρήγορα, να κάνουν παιδιά και να πάρουν κι ίδιοι διαζύγιο.
Επίσης, μεγάλη δυσκολία παρουσιάζεται στην εύρεση προσωπικού χρόνου για τη μητέρα. Η εξεύρεση της σωστή ισορροπίας ανάμεσα στην εργασία, την οικογένεια και τον ελεύθερο χρόνο είναι σχεδόν ακατόρθωτη. Μη έχοντας ένα συνεργάτη που μπορεί να φροντίσει το παιδί για λίγες ώρες κατά τη διάρκεια της ημέρας μπορεί να προκύψει συναισθηματική αποστράγγιση. Η έλλειψη χρόνου για τον εαυτό τους είναι κοινό πρόβλημα που πολλές μητέρες προσπαθούν να αντιμετωπίσουν.
Παρόλες τις δυσκολίες που παρουσιάζονται, μια ανύπαντρη μητέρα μπορεί να βρει τρόπους να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που ανακύπτουν στην καθημερινότητά της. Ένα σημαντικό δεδομένο που μπορεί να τη βοηθήσει σε αυτό είναι η συνειδητοποίηση ότι δεν είναι μόνη. Οι μονογονεϊκές οικογένειες αυξάνονται συνεχώς. Αυτό έχει οδηγήσει στη δημιουργία ομάδων υποστήριξης όπου συμμετέχουν ανύπαντρες μητέρες. Παράλληλα, είναι πιο εύκολο να βρεθεί μια φίλη ή συγγενής που να αντιμετωπίζει παρόμοια κατάσταση, ώστε να είναι δυνατό το μοίρασμα των κοινών εμπειριών και ανησυχιών.
Επίσης, είναι πολύ σημαντική η οικοδόμηση ασφαλών δεσμών με το παιδί. Υπάρχουν ποικίλες δραστηριότητες που μπορεί να κάνει για να περάσουν μαζί ευχάριστο χρόνο, όπως το διάβασμα ενός βιβλίου πριν κοιμηθεί, ένα παιχνίδι, να φάνε μαζί και να συζητήσουν πως πέρασαν τη μέρα τους, κοινές φωτογραφίες τις οποίες μπορεί να τοποθετήσει το παιδί όπου θέλει στο σπίτι. Μέσα σε όλα αυτά είναι σημαντική η συνεχής υπενθύμιση της αγάπης και των συναισθημάτων που τρέφει για αυτό.
Παράλληλα, η ευρύτερη οικογένεια της μητέρας μπορεί να τη βοηθήσει στην ανατροφή του παιδιού. Οι γονείς της για παράδειγμα μπορεί να βοηθούν στην ανατροφή του ή να της προσφέρουν οικονομική βοήθεια. Παράλληλα, κάποιος αδερφός ή θείος θα μπορούσε να καλύψει ως ένα βαθμό το κενό του πατέρα, λειτουργώντας ως θετικό πρότυπο.
Παρόλα αυτά, το σημαντικότερο απ' όλα είναι η ψυχική ισορροπία της μητέρας, η οποία θα τη βοηθήσει να αντιμετωπίσει τις αυξανόμενες ευθύνες. Είναι σημαντικό να αισθάνεται ήρεμη, συνειδητοποιημένη, να έχει ξεχωρίσει τις επιθυμίες και τα θέλω της αλλά και τους στόχους ζωής. Τέλος, δεν αποκλείεται και η δημιουργία μιας νέας συντροφικής σχέσης με έναν άνθρωπο που θα σέβεται τις δικές της ανάγκες, αλλά και του παιδιού.

Γιατί οι έφηβοι οδηγούνται στην παραβατική συμπεριφορά;

Σε πολλές οικογένειες συμβαίνει τα παιδιά να οδηγούνται σε παραβατικές συμπεριφορές. Ποια είναι όμως τα προβλήματα αυτού του φαινομένου; Ποιοι είναι οι λόγοι που οι έφηβοι διατρέχουν κίνδυνο να αναπτύξουν τέτοιου είδους συμπεριφορές; Η ψυχολόγος Κρίστη Μηλίορδου σου εξηγεί και σε συμβουλεύει...

Οι εκάστοτε έφηβοι αποτελούν την ελπίδα όλων μας για ένα καλύτερο αύριο, για τη δημιουργία μιας νέας γενιάς που δεν θα επαναλάβει τα λάθη των προηγούμενων. Αυτή η ελπίδα, όμως, κλονίζεται όταν συναντώνται περιστατικά εφηβικής παραβατικότητας, τα οποία ολοένα και πληθαίνουν.

Το πρόβλημα της εφηβικής παραβατικότητας είναι πολυδιάστατο και εξαρτάται από τη συνολική δράση πολλών τομέων είτε, προσωπικών, είτε οικογενειακών, είτε της ίδιας της δομής της κοινωνίας που ζούμε. Συμπεριφορές που μπορούν να χαρακτηριστούν παραβατικές αφορούν τη μη τήρηση των άγραφων αλλά και των γραπτών νόμων και συνήθως είναι η κλοπή, η χρήση ναρκωτικών ουσιών, η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, η οδήγηση χωρίς δίπλωμα, η άσκηση βίας κτλ.

Ποιοι είναι οι λόγοι που οι νέοι που διατρέχουν κίνδυνο να αναπτύξουν παραβατική συμπεριφορά;

Αρχικά, σημαντικό ρόλο παίζουν οικονομικοί και κοινωνικοί παράγοντες. Φαινόμενα όπως η οικονομική κρίση, η πολιτική αστάθεια αλλά και η αποδυνάμωση θεσμών συνδέεται άρρηκτα με την αύξηση της πιθανότητας συμμετοχής των νέων σε εγκληματική δραστηριότητα.

Άλλοι παράγοντες είναι οι πολιτισμικοί. Ο εκσυγχρονισμός κάποιων παραδοσιακών κοινωνιών και οι απότομες αλλαγές μπορεί να μεταβάλλουν και τις αντιλήψεις των νέων για την πραγματικότητα. Τα καταναλωτικά πρότυπα που δημιουργούνται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης είναι πολύ πέρα από τις ικανότητες των περισσότερων οικογενειών να επιτευχθούν. Δεν είναι λίγοι οι νεαροί που συλλαμβάνονται για κλοπή ώστε να αποκτήσουν μετρητά και να απολαύσουν έστω και για λίγο τον τρόπο ζωής που προβάλλεται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης.

Ένας ακόμη παράγοντας θεωρείται η αστικοποίηση. Τα υψηλά ποσοστά νεανικής εγκληματικότητας κυρίως εμφανίζονται σε αστικές κοινωνίες καθώς τα χαρακτηριστικά του αστικού περιβάλλοντος είναι ευνοϊκά για την ανάπτυξη τέτοιου είδους μορφών συμπεριφοράς που απορρέουν κυρίως από την αποδυνάμωση των πρωτογενών κοινωνικών σχέσεων, του ελέγχου, και την τάση προς την ανωνυμία.

Εδώ οφείλουμε να αναφέρουμε τον καταλυτικό ρόλο της οικογένειας. Σύμφωνα με μελέτες τα παιδιά που λαμβάνουν τη σωστή επιτήρηση των γονέων είναι λιγότερο πιθανό να εμπλακούν σε εγκληματικές δραστηριότητες. Αντιθέτως οι συνθήκες σε μία δυσλειτουργική οικογένεια, που χαρακτηρίζεται από συγκρούσεις, ανεπαρκή άσκηση γονικού ελέγχου, ασθενείς εσωτερικούς δεσμούς και πρόωρη απονομή αυτονομίας στο παιδί συνδέονται πολλές φορές με την παραβατικότητα.

Οι σταδιακές αλλαγές που υπόκειται μάλιστα ο κοινωνικός θεσμός της οικογένειας, όπως η αύξηση των μονογονεϊκών οικογενειών είναι εξίσου υπεύθυνες. Για παράδειγμα ένα αγόρι μεγαλωμένο σε μία μονογονεϊκή οικογένεια από την οποία ο πατέρας απουσιάζει μπορεί να οδηγηθεί σε αναζήτηση προτύπων αρρενωπότητας σε παραβατικές ομάδες συνομηλίκων του. Βασικό, άλλωστε, χαρακτηριστικό αυτών των ομάδων είναι ο ορισμός ανδρικών ρόλων και η συμβολή στην απόκτηση χαρακτηριστικών, όπως η σκληρότητα και η δύναμη.

Επιπρόσθετα, ρόλο παίζει και η οικονομική κατάσταση της οικογένειας. Οι έφηβοι από οικογένειες με χαμηλό εισόδημα συχνά αισθάνονται αποκλεισμένοι και για να βελτιώσουν την κατάστασή τους μπορεί να επιλέξουν την ένταξη σε μία νεανική παραβατική ομάδα. Αυτές οι ομάδες παρέχουν ίσες ευκαιρίες σε όλα τα μέλη, ευνοϊκά διαχωρίζοντας τους εαυτούς τους από το σχολείο και την οικογένεια, όπου τα ανώτερα μέλη είναι κυρίως ενήλικες.

Ο αποκλεισμός είναι ακόμη ένας παράγοντας που ωθεί τους νέους στην παραβατική συμπεριφορά. Πιο συγκεκριμένα, ο αποκλεισμός ορισμένων ομάδων αυξάνει προοδευτικά τη συσσώρευση των εμποδίων, την κρίση ταυτότητας και τη ρήξη κοινωνικών δεσμών. Η ανακούφιση λοιπόν που δυστυχώς δεν προσφέρεται από κάποια κοινωνική υπηρεσία ασφαλείας, χαρίζεται απλόχερα στους νέους οι οποίοι εντάσσονται σε κάποια παραβατική συμμορία. Αισθάνονται ότι εντάσσονται και γίνονται αποδεκτοί από ένα σύνολο ατόμων, ομαδοποιούνται και αποκτούν το αίσθημα της ασφάλειας και της προστασίας. Επιπρόσθετα, αναπτύσσουν την γνώση της κοινωνικής αλληλεπίδρασης και έχουν ίση θέση και ίσες ευκαιρίες με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας. Η συμμετοχή τους στη χρήση ή τη διακίνηση ουσιών είναι αναπόφευκτη μετά την ένταξη σε μία τέτοια ομάδα.

Άλλος ένας παράγοντας που παίζει ουσιαστικό ρόλο είναι αυτός των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Τόσο η τηλεόραση όσο και οι ταινίες, προωθούν την έννοια της απονομής δικαιοσύνης μέσω της φυσικής εξόντωσης των εχθρών.

Έρευνες έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι νέοι παρακολουθώντας τη βία τείνουν να συμπεριφέρονται περισσότερο επιθετικά. Τα θεάματα βίας και η επιθετική ενέργεια μπορούν εύκολα να μεταφερθούν στην καθημερινή ζωή ωθώντας τους εφήβους να την ασκήσουν προσωρινά ή μόνιμα από αρκετές ώρες ως αρκετές μέρες. Οι νέοι που εκτίθενται καθημερινά στα προγράμματα βίας αρχίζουν να τη χρησιμοποιούν και οι ίδιοι θεωρώντας ότι είναι ένας τρόπος αποκατάστασης της δικαιοσύνης.

Είναι λοιπόν επιτακτική ανάγκη η πολιτεία να διαθέσει χρόνο και να επικεντρώσει το ενδιαφέρον της στο φαινόμενο της εφηβικής παραβατικότητας κάνοντας ό,τι είναι δυνατόν για να την καταπολεμήσει.

Το όφελος είναι διπλό: Πρώτον, λιγότεροι νέοι στους δρόμους που κάνουν χρήση ουσιών, προκαλούν ατυχήματα στην άσφαλτο και διαπράττουν ληστείες και δεύτερον, λιγότεροι απεγνωσμένοι γονείς που παρακολουθούν τα παιδιά τους να οδεύουν προς μία σκοτεινή κατεύθυνση από την οποία χωρίς τη συμβουλή κάποιου ειδικού είναι δύσκολο να τα φέρουν πίσω.

Τι πρέπει να κάνεις όταν το παιδί σου "ωριμάζει" νωρίτερα;

Τι συμβαίνει όταν ένα παιδί ωριμάζει πιο γρήγορα εξωτερικά από τους συμμαθητές του; Τι προβλήματα μπορεί να προκαλέσει αυτό στο παιδί; Πως πρέπει να το αντιμετωπίσουν οι γονείς και τι πρέπει να προσέξουν; Η ψυχολόγος Κρίστη Μηλιόρδου σε συμβουλεύει...

Η εφηβεία είναι η μεταβατική περίοδος ωρίμανσης του ανθρώπου, κατά την οποία το παιδί γίνεται ενήλικος και αποκτά την ικανότητα αναπαραγωγής.

Η πρώιμη ήβη συμβαίνει όταν το σώμα του ατόμου αρχίζει να αλλάζει από παιδικό σε ενήλικο πολύ νωρίς, δηλαδή πριν από την ηλικία των 8 στα κορίτσια ή των 9 στα αγόρια. Αυτό συνεπάγεται ραγδαίες αλλαγές στα κόκαλα, στους μύες, στο σχήμα και στο μέγεθος του σώματος αλλά και στην ικανότητα αναπαραγωγής.

Αυτές οι αλλαγές στο σώμα μπορεί να προκαλέσουν μια σειρά κοινωνικών και συναισθηματικών προβλημάτων. Τα άτομα αυτά παρουσιάζουν μια υπεραπασχόληση με τις αλλαγές στο σώμα τους και προβληματίζονται καθώς βλέπουν ότι οι συμμαθητές τους παραμένουν παιδιά. Αυτό προκαλεί μια σύγχυση μέσα τους. Παράλληλα, η ανάπτυξη των δευτερευόντων χαρακτηριστικών του φύλου οδηγεί και σε μια υπεραπασχόληση με θέματα σεξουαλικότητας.

Χαμηλή αυτοπεποίθηση και κατάθλιψη

Εκτός από αυτά, επηρεάζεται η αυτοπεποίθησή τους, καθώς νιώθουν διαφορετικοί από την ομάδα, η ένταξη στην οποία αποτελεί κάτι πολύ σημαντικό για κάθε έφηβο. Ειδικά τα κορίτσια, πολλές φορές μπορεί να πέσουν θύματα λεκτικής βίας ή πειραγμάτων καθώς πολλοί εστιάζουν στο ανεπτυγμένο στήθος τους. Αλλά και τα αγόρια, λόγω της ορμονικής δράσης εμφανίζουν μεγαλύτερη επιθετικότητα και είναι επιρρεπή στη σύγκρουση. Τέλος, όλη αυτή η σύγχυση και η ορμονικές αλλαγές μπορεί να οδηγήσουν σε μελαγχολία ή σε στοιχεία κατάθλιψης.

Τι πρέπει να κάνουν οι γονείς...

Οι γονείς νιώθουν κι εκείνοι μπερδεμένοι από τις αλλαγές στο παιδί τους που συμβαίνουν τόσο νωρίς και δυσκολεύονται να αποφασίσουν αν πρέπει να του φέρονται ως παιδί ή ως έφηβο.

Είναι χρήσιμο γι’ αυτούς να ενημερωθούν για τα χαρακτηριστικά της πρώιμης ήβης, ώστε να μπορούν να τα αναγνωρίσουν και να προσφέρουν στο παιδί την ασφάλεια ότι είναι δίπλα του για να το υποστηρίξουν και να το βοηθήσουν.

Προσοχή! Όμως, είναι σημαντικό αυτές οι αλλαγές να μην επηρεάσουν και τις απαιτήσεις τους από το παιδί, ζητώντας του να συμμορφωθεί με ενήλικους κανόνες, καθώς σωματικά μπορεί να δείχνει έτοιμο, αλλά η γνωστική του ικανότητα ακόμα δεν μπορεί να συμβαδίσει με τέτοιους κανόνες.

Επίσης, χρειάζεται να είναι έτοιμοι να ακούσουν το παιδί τους και να συζητήσουν μαζί του για τα συναισθήματά του καθησυχάζοντάς το ότι υπάρχει αποτελεσματική θεραπεία.

Πώς πρέπει να συμπεριφέρεστε στο παιδί μετά το διαζύγιο;

Η ψυχολόγος Κρίστη Μηλιόρδου συμβουλεύει τους γονείς πως πρέπει να φέρονται μετά από το διαζύγιό τους στα παιδιά, ποιες είναι οι μη φυσιολογικές αντιδράσεις αλλά και οι φυσιολογικές αντιδράσεις των παιδιών.
 

Στην εποχή μας ένα μεγάλο ποσοστό των γάμων καταλήγει σε διαζύγιο. Πολλοί από αυτούς περιλαμβάνουν και παιδιά. Ο γονιός αυτή την περίοδο είναι ούτως ή άλλως μπερδεμένος, καθώς χρειάζεται να επαναπροσδιορίσει τη ζωή του από την αρχή με νέους όρους. Ειδικά όταν υπάρχουν παιδιά είναι φυσιολογικό να μην αισθάνεται σίγουρος για το πώς θα τους δώσει τη σωστή υποστήριξη κατά τη δύσκολη και επώδυνη αυτή περίοδο. Αν και κάθε περίπτωση διαζυγίου έχει διαφορετικές πτυχές που οφείλουν να αναγνωριστούν και να ρυθμιστούν κατάλληλα, υπάρχουν πολλοί τρόποι για να βοηθήσει κανείς τα παιδιά να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα. Κύριο ρόλο θα διαδραματίσει η υπομονή, η θέληση που έχει, αλλά και η ωριμότητα του.
 

Μετά το διαζύγιο τα παιδιά γίνονται πιο απαιτητικά...Οι ανάγκες των παιδιών κατά την περίοδο του διαζυγίου και μετά από αυτήν είναι πιο απαιτητικές απ’ ότι συνήθως. Χρειάζονται και τους δύο γονείς να συμμετέχουν ενεργά στη ζωή τους, να έχουν επικοινωνία μαζί τους και να τους δείχνουν καθημερινά πόσο σημαντικό κομμάτι παραμένουν για αυτούς, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι οι ίδιοι χώρισαν. Επιθυμούν να βλέπουν συνεννόηση σε θέματα που τα αφορούν. Όταν γίνονται μάρτυρες ενός τσακωμού συχνά νιώθουν υπεύθυνα και ένοχα γι’ αυτόν. Θέλουν να δείχνουν την αγάπη τους και στους δυο γονείς και να περνούν το χρόνο που εκείνα έχουν ανάγκη μαζί σας χωρίς να εκδηλώνεται ζήλια ή αναστάτωση. Προτιμούν ο ένας γονιός να αναφέρεται στον άλλον μόνο εφόσον έχει να πει κάτι θετικό. Σε αντίθετη περίπτωση θα προτιμούσαν να μη μιλήσει καθόλου.
 

Ως γονείς μιλήστε ειλικρινά με το παιδί σας όσον αφορά στο θέμα του διαζυγίου. Αποφασίστε από κοινού για την εξήγηση που θα δώσετε. Δικαιούται να γνωρίζει τους πραγματικούς λόγους του χωρισμού, ώστε να μην προκληθεί στο μυαλό του σύγχυση και να μην θεωρήσει τον εαυτό του πιθανό υπαίτιο της κατάστασης. Ακόμα κι αν θεωρείτε ότι ο σύντροφός σας ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για αυτήν την κατάσταση προσπαθήστε να μην τον κατηγορήσετε ανοιχτά ή έντονα μπροστά στο παιδί. Μην ξεχνάτε ότι για κείνο θα είναι πάντα ο πατέρας/μητέρα του. Δείχνοντας του ότι υπάρχει ακόμα σεβασμός μεταξύ σας, παρά το γεγονός του διαζυγίου, εκείνο αναπτύσσει και δικές του δεξιότητες επικοινωνίας και αντιλαμβάνεται ότι ακόμα κι αν η σχέση τελειώσει κάποια θετικά συναισθήματα μεταξύ των ανθρώπων παραμένουν.
 

Επίσης, να υπενθυμίζετε την αγάπη σας προς τα παιδί σας. Όσο απλό κι αν ακούγεται έχει μέγιστη σημασία. Προλάβετε τις ερωτήσεις του σχετικά με τις όποιες υποχρεωτικές αλλαγές συμβούν στη ζωή σας ακόμη και μία πιθανή μετακόμιση και μιλήστε του αναλυτικά για τα νέα δεδομένα.
 

Ο κάθε γονέας ξεχωριστά πρέπει...

Για να μπορέσει ένας γονέας να προσφέρει αυτό το κλίμα ηρεμίας και κατανόησης στα παιδιά του χρειάζεται να ξεκινήσει από τον ίδιο του τον εαυτό. Αυτό αποσκοπεί στο να αυξήσει τις δικές του δυνάμεις ώστε να μπορεί να σταθεί δίπλα στα παιδιά. Είναι σημαντικό να εξωτερικεύσει όλα τα αρνητικά συναισθήματα που τον βασανίζουν (θυμό, απογοήτευση, αίσθημα προδοσίας, λύπη) μιλώντας σε έναν καλό φίλο, ή λαμβάνοντας μέρος σε μία συμβουλευτική ομάδα, ή κάνοντας ατομική ψυχοθεραπεία. Ο θυμός και η πικρία χρειάζεται να μετριαστούν, ώστε να μη γίνονται εμφανή στα παιδιά, γιατί αυτά περισσότερο από ποτέ έχουν ανάγκη να βλέπουν ένα γονέα κατασταλαγμένο, ήρεμο και ευδιάθετο. Όσα κενά και ανικανοποίητες επιθυμίες και αν αφήνει το τέλος μιας μακροχρόνιας σχέσης είναι σημαντικό ο γονέας να προσπαθεί να τα αντιμετωπίσει με σταδιακά βήματα.
 

Προσοχή!

Καθώς το διαζύγιο αποτελεί από μόνο του μια μεγάλη αλλαγή είναι σημαντικό να μη γίνουν ριζικές αλλαγές στην καθημερινότητά του γονιού ή σε αυτήν των παιδιών. Είναι ευρέως αναγνωρισμένο το όφελος που προσφέρει στα παιδιά – ιδίως μικρής ηλικίας- η οργανωμένη καθημερινότητα. Έχοντας μία κοινή ρουτίνα στο νοικοκυριό τα παιδιά αισθάνονται ασφαλέστερα αφού γνωρίζουν τι να περιμένουν. Η διατήρηση της ρουτίνας σημαίνει ταυτόχρονα και τήρηση των κανόνων και της πειθαρχίας μέσα στο σπίτι. Αντισταθείτε σθεναρά στον πειρασμό να χαλαρώσετε τα όρια των παιδιών σας λόγω του διαζυγίου ή να τους επιτρέψετε να παραβιάσουν τους κανόνες που έχετε θέσει.

Συμπερασματικά, άλλα παιδιά ξεπερνούν το θέμα του διαζυγίου των γονιών τους χωρίς σχετικά προβλήματα ενώ άλλα βιώνουν πραγματικά πολύ δύσκολες στιγμές. Είναι φυσιολογικό τα παιδιά σας να αισθάνονται μία σειρά από δύσκολα συναισθήματα, αλλά ο χρόνος, η αγάπη και η διαβεβαίωση θα πρέπει να τους βοηθήσει να επουλωθούν. Αν αντιληφθείτε ότι τα παιδιά σας μετά από καιρό παραμένουν συγκλονισμένα είναι πιθανόν να χρειάζονται τη βοήθεια ενός ειδικού.
 

Οι φυσιολογικές αντιδράσεις στο χωρισμό είναι:

- Έκφραση θυμού, οργής ή αγανάκτησης μαζί σας ή με τον/ την πρώην σύζυγό σας.

- Άγχος για τις αλλαγές που διαδραματίζονται.

- Θλίψη για τη νέα κατάσταση της οικογένειας σε συνδυασμό με την αίσθηση της απόγνωσης και της αδυναμίας (ήπια μορφή κατάθλιψης)

Μη φυσιολογικές αντιδράσεις που απαιτούν την συμβουλή ειδικού, ειδικά αν συνεχίζονται για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα είναι:

- Προβλήματα ύπνου

-Έλλειψη συγκέντρωσης

-Προβλήματα συμπεριφοράς

-Αυτοτραυματισμοί ή διατροφικές διαταραχές

-Βίαια ξεσπάσματα

-Μείωση σχολικής απόδοσης

-Άρνηση αγαπημένων δραστηριοτήτων

Τι γίνεται όταν το παιδί διοικεί το σπίτι;

Μήπως το μικρό σου έχει το πάνω χέρι στο σπίτι; Μήπως γίνεται ό, τι θέλει εκείνο; Η ψυχολόγος Κρίστη Μηλιόρδου γράφει για τους μικρούς "δικτάτορες"...

Όταν ένα παιδί έχει την «εξουσία» στο σπίτι, αυτό σημαίνει ότι οι γονείς ικανοποιούν όλες του τις επιθυμίες, είτε από φόβο, είτε επειδή επιθυμούν να του προσφέρουν τα πάντα, είτε επειδή δεν γνωρίζουν ή δυσκολεύονται να μπουν στη διαδικασία να του βάλουν σωστά όρια.

Σε αρκετές περιπτώσεις σημαντικό ρόλο παίζει η αντικατάσταση της πραγματικής αγάπης με υλικά πράγματα, η προσπάθεια να δοθεί άμεσα στο παιδί οτιδήποτε θελήσει και η προσφορά χιλιάδων παιχνιδιών που όταν πάψουν να του προσφέρουν ευχαρίστηση θα σημάνουν την αίσθηση της «αποτυχίας» για τους γονείς.

Προσοχή! Μπορεί να να δημιουργηθεί στο παιδί χαμηλή αυτοεκτίμηση....

Εάν οι γονείς θυσιάζουν τα πάντα για να μπορούν να προσφέρουν ό,τι ζητάει το παιδί τους, παρόλο που τα κίνητρά τους είναι θετικά τελικά πετυχαίνουν το αντίθετο. Συμβάλλουν στη δημιουργία μιας ανασφαλούς προσωπικότητας με χαμηλή αυτοεκτίμηση. Παράλληλα, η αίσθηση ότι ένα παιδί είναι η μοναδική πηγή χαράς για τους γονείς θα καλλιεργήσει στο μυαλό του την ιδέα ότι είναι το κέντρο του σύμπαντος και κατ’ επέκταση θα θεωρεί πως όλοι οφείλουν να του συμπεριφέρονται με ανάλογο τρόπο, πράγμα που όταν διαψευστεί θα το απογοητεύσει.

Τα παιδιά «κακομαθαίνουν» όταν πιστέψουν, βλέποντας το γονεϊκό πρότυπο, ότι αποδεικνύουν την αξία τους δείχνοντας στους άλλους πόσο καλά ή ακριβά είναι ντυμένοι, πόσα υλικά αγαθά έχουν στην κατοχή τους, ή πόσο μεγάλο είναι το σπίτι που μένουν. Με βεβαιότητα θα λέγαμε ότι ένα παιδί δε θα ωφεληθεί αν του αποκρύψουν πως στη ζωή του θα συναντήσει δυσκολίες, απογοητεύσεις, αλλά και χαρά. Ωφέλιμο είναι τα παιδιά να μάθουν ότι μπορούν να γίνουν αγαπητά για την καλοσύνη τους, το γέλιο τους, την έμπνευσή τους και το πάθος τους για τη ζωή. Μερικές φορές τα παιδιά δίνουν την αίσθηση ότι δεν ακούνε, όμως στην πραγματικότητα παρακολουθούν και αντιλαμβάνονται τα πάντα.

Πως θα καταλάβεις ότι ένα παιδί είναι “κακομαθημένο”;

Ένα παιδί που θεωρείται «κακομαθημένο» και έχει την εξουσία στο σπίτι συνήθως βαριέται εύκολα και παρατάει τη μια δραστηριότητα για να στραφεί στην άλλη, παραλείποντας το κομμάτι της προσπάθειας, ειδικά σε μακροπρόθεσμους στόχους. Επίσης, απαιτεί να του δίνουν αυτό που θέλει τη στιγμή που το ζητάει και οποιαδήποτε καθυστέρηση του προκαλεί ματαίωση. Ταυτόχρονα παρουσιάζει μικρή ή μηδενική ευαισθησία στις ανάγκες των άλλων.

Εκτός αυτού, τα παιδιά αυτά έχουν χαμηλή αυτοπειθαρχία, γίνονται επιρρεπή στο ψέμα, αλλά παρόλα αυτά δεν αναμένουν τιμωρία ή συνέπειες για τη συμπεριφορά τους. Περιμένουν από τους άλλους να τα συγχωρούν!

Ακόμη, όμως, αν κάποιο παιδί ανήκει στην κατηγορία του κακομαθημένου, υπάρχουν τρόποι ώστε να μπορέσουν οι γονείς να του βάλουν όρια και να το βοηθήσουν να αναλάβει ευθύνες. Σαφώς, αυτή η επιλογή είναι πολύ πιο δύσκολη και χρονοβόρα από αυτήν της άμεσης ικανοποίησης των αναγκών, αλλά μακροπρόθεσμα ωφελεί σε μεγάλο βαθμό το παιδί.

ΤΙ ΝΑ ΚΑΝΕΤΕ

1. Κάντε μία ειλικρινή συζήτηση με το παιδί σας και ενημερώστε το πώς έχετε κάνει λάθος και πως θα υπάρξουν κάποιες αλλαγές ώστε τα πράγματα να γίνουν όπως θα έπρεπε να είναι. Θέστε τους νέους κανόνες και φροντίστε να είναι απόλυτα σαφείς.
2. Να είστε συνεπείς στους κανόνες που θέτετε και να μην αλλάζετε γνώμες σχετικά με αυτούς, εκτός κι αν είναι κάποια ειδική περίπτωση.
3. Ορίστε τις συνέπειες που θα υποστεί εφόσον παραβιάσει κάποιον κανόνα. Αυτές μπορεί να συνίστανται στην αφαίρεση κάποιου προνομίου που του έχετε δώσει ή που έχει κερδίσει το ίδιο το παιδί λόγω επίδειξης καλής συμπεριφοράς. Στην αρχή θα αντισταθεί γι΄αυτό χρειάζεται υπομονή ώστε να μην παρεκκλίνετε από το στόχο.
4. Αναπτύξτε κίνητρα και δημιουργήστε το σύστημα της ανταμοιβής για την καλή του συμπεριφορά.
5. Διδάξτε του πόσο σημαντικό είναι να μοιράζεται και γενικότερα ενθαρρύνετέ το να προσφέρει τη βοήθειά του στους άλλους.
6. Να είστε ασυμβίβαστοι στις αποφάσεις σας. Όταν πείτε «όχι», δεν επιτρέπεται έξαρση θυμού ή πράξεις χειραγώγησης που μπορεί να επηρεάσουν την απόφασή σας.
7. Δώστε εσείς το καλό παράδειγμα με τις πράξεις σας. Οι γονείς αποτελούν πάντα θετικά πρότυπα για τα παιδιά. Έτσι η συμπεριφορά σας πρέπει να είναι ανάλογη αυτής που του ζητάτε να υιοθετήσει.
8. Θυμηθείτε ότι για να αλλάξετε τη συμπεριφορά του παιδιού δε φτάνει μία μέρα. Οι προσπάθειες πρέπει να είναι συνεχείς και η υπομονή σας ανεξάντλητη…

Μήπως θεωρείς ότι το δικό σου παιδί είναι τέλειο;

Είναι πολλές οι μαμάδες που θεωρούν ότι το παιδί τους είναι το “τέλειο”. Βέβαια για να φτάσουν σε αυτό το σημείο, έχουν πιέσει πρώτα το παιδί και το έχουν κάνει όπως πιστεύουν εκείνες ότι είναι σωστό. Η ψυχολόγος Κρίστη Μηλιόρδου εξηγεί τα λάθη που κάνουν οι γονείς και δίνει συμβουλές...

Οι γονείς ανησυχούν συχνά για θέματα που σχετίζονται με την ανατροφή των παιδιών τους. Αυτή η ανησυχία σε συνδυασμό με προσωπικές τους εμπειρίες ή απωθημένα τους δημιουργεί προσδοκίες για τα παιδιά τους.
 

Οι τελευταίες έρευνες φανερώνουν ότι περιμένουμε από τα παιδιά πράγματα που δεν είναι ακόμη σε θέση να κάνουν ( λόγω ηλικίας, για παράδειγμα) και ότι στη συνέχεια τους ασκούμε κριτική και τα τιμωρούμε βασιζόμενοι στις προσδοκίες μας κι όχι στις επιθυμίες ή στις ικανότητές τους.

Παρόλο που όλοι γνωρίζουμε ότι τα παιδιά αναπτύσσονται με διαφορετικό τρόπο το ένα από το άλλο, δεν παύουμε να κάνουμε συγκρίσεις μεταξύ του δικού μας παιδιού κι ενός άλλου και να το υποτιμούμε.

Αυτές οι συχνά υπερβολικές προσδοκίες δεν περιορίζονται στις φυσικές ικανότητες του παιδιού, αλλά αφορούν και στις ψυχολογικές. Έρευνες του Πανεπιστημίου του Michigan αποδεικνύουν ότι συστηματικά υπερεκτιμούμε τον αυτοέλεγχο των παιδιών, την ικανότητά τους να επιμείνουν και να ολοκληρώσουν μία δύσκολη εργασία, την απόδοσή τους ή τις κοινωνικές του ικανότητες. Αυτό σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στην ανθρώπινη τάση να βλέπουμε τον κόσμο σύμφωνα με τις προσωπικές μας προτεραιότητες.

Τα λάθη που κάνουν οι γονείς!

1. Δε χρειάζεται να ζητάμε από τα παιδιά να είναι πάντα άριστοι μαθητές. Όσον αφορά στην επίδοση των παιδιών στο σχολείο μόλις το 1% είναι αυτό που καταφέρνει να περάσει με Άριστα όλες τις σχολικές τάξεις.
   Αυτό δε σημαίνει πως είναι κακό να έχουν έναν καλό ή πολύ καλό βαθμό, ειδικά αν αυτό συνεπάγεται μια παράλληλα ανάπτυξη και άλλες πτυχές της ζωής, όπως τις κοινωνικές σχέσεις, την αναψυχή ή τις εξωσχολικές δραστηριότητες. Δεν υπάρχει καμιά έρευνα που να επιβεβαιώνει ότι οι άριστοι μαθητές είναι και ευτυχισμένα παιδιά.
    
2. Επίσης, πολλές φορές οι γονείς χρησιμοποιούν ασυνείδητα τα παιδιά για να αντισταθμίσουν τις δικές τους αποτυχίες του παρελθόντος. Τα παιδιά γίνονται αντικείμενα μέσω των οποίων οι γονείς «διορθώνουν» τις προσωπικές τους απογοητεύσεις.
   Για παράδειγμα ένας πατέρας που δεν κατάφερε να συμμετάσχει κατά την παιδική του ηλικία στην ποδοσφαιρική ομάδα του σχολείου του, θα προσπαθήσει με κάθε τρόπο να εντάξει το γιο του στον αθλητισμό – όχι επειδή το αγόρι ήθελε να γίνει αθλητής- αλλά επειδή δεν κατάφερε να γίνει ο μπαμπάς.
   Όπως επίσης μία μητέρα επιδιώκει την ακαδημαϊκή τελειότητα του παιδιού της προκειμένου να αισθανθεί καλύτερα την ώρα του επαίνου, που εκείνη δεν έτυχε να λάβει στο παρελθόν για κάποιο επίτευγμά της.
   Και στις δύο περιπτώσεις δεν είναι λανθασμένος ο στόχος, αλλά ο λόγος, που βρίσκεται από πίσω, και οι πιθανές συνέπειές του στο παιδί, στην περίπτωση που αποτύχει να ανταποκριθεί στις προσδοκίες των γονιών του.
    
3. Άλλοι γονείς εστιάζουν πολύ στην εξωτερική εμφάνιση, ζητώντας από το παιδί τους να είναι το «ομορφότερο», θεωρώντας την ομορφιά ως εισιτήριο για πολλούς τομείς της ζωής (πχ: εργασία, κοινωνικές σχέσεις). Επίσης, μπορεί να το αγχώνουν με θέματα βάρους, λόγω του φόβου τους μη γίνει παχύσαρκο.
   Αυτή η διαστρεβλωμένη πεποίθηση που συνδέει την εξωτερική εμφάνιση με την αξία του ατόμου μπορεί να δημιουργήσει άγχος στο παιδί και να το οδηγήσει ακόμη και στην εκδήλωση διαταραχών διατροφής.

Σ’ αυτό το σημείο είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι για την τελειοθηρία που πιθανόν έχουν τα παιδιά δεν ευθύνονται αποκλειστικά οι γονείς. Μπορεί να οφείλεται και σε άλλους παράγοντες, όπως ο κοινωνικός περίγυρος, τα πρότυπα της εποχής, η επίδραση των Μ.Μ.Ε. Κτλ

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς...

-Μην επιδιώκετε να δημιουργήσετε το τέλειο παιδί! Είναι φύσει αδύνατον. Ο άνθρωπος είναι εν γένει ένα ον που σφάλλει διαρκώς.
 

-Οφείλουμε να δείξουμε ότι τα αποδεχόμαστε με τα προτερήματα και τα ελαττώματά τους. Η αποδοχή αυτή θα τα βοηθήσει να αισθανθούν ασφάλεια, η οποία με τη σειρά της ενισχύει την αυτοεκτίμησή τους.
 

-Η άσκηση πίεσης στα παιδιά καταλήγει στο να νιώσουν δυσφορία προς τους γονείς τους και να επαναστατήσουν αργά ή γρήγορα εναντίον τους. Αντιθέτως, τα παιδιά των οποίων οι γονείς δείχνουν ότι αποδέχονται την προσωπικότητά τους, μαθαίνουν να ξεπερνούν τους κινδύνους μόνα τους.
 

-Το να τα επικρίνουμε για τα λάθη τους τα οδηγεί σε ένα φαύλο κύκλο ανασφάλειας, στην αίσθηση ότι δεν είναι ικανά να τα καταφέρουν μόνα τους. Μεγαλώνοντας μάλιστα θα θελήσουν κι αυτά να έχουν απαιτήσεις από τους άλλους και να πιστεύουν σε έναν ουτοπικό κόσμο με τέλειους ανθρώπους που δε σφάλλουν ποτέ.